Τι είναι η Εντατική Αλληλεπίδραση;
Το πρόγραμμα Εντατικής Αλληλεπίδρασης είναι μια προσέγγιση, στην οποία ο ειδικός είναι η βασική εκπαιδευτική πηγή καθώς, χρησιμοποιώντας τις εκφράσεις προσώπου, τη φωνή και την γλώσσα του σώματος, εμπλέκει τον εκπαιδευόμενο σε μια εξελικτική ακολουθία δραστηριοτήτων κοινωνικής αλληλεπίδρασης.
Οι δραστηριότητες αυτές παρέχουν στο άτομο με επικοινωνιακές και μαθησιακές δυσκολίες, τη δυνατότητα να μάθει τις προ-γλωσσικές δεξιότητες της επικοινωνίας, όπως είναι η αλληλεπίδραση με τους άλλους, η εναλλαγή σειράς, η χρήση και η κατανόηση της βλεμματικής επαφής, η χρήση και κατανόηση των εκφράσεων του προσώπου και το μοίρασμα της προσοχής.
Αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1980 από μία ομάδα προσωπικού που εργαζόταν στο νοσοκομειακό σχολείο Harperbury στο Herfordshire. Οι έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στο σχολικό πλαίσιο από τους Δρ. Dave Hewett και Δρ. Melanie Nind βάδιζαν στα χνάρια της δουλείας του Δρ. Geraint Ephraim, ενός ψυχολόγου που εργαζόταν στο νοσοκομείο. Η εργασία τους οδήγησε στην έκδοση αρκετών συγγραμμάτων που εξηγούν αναλυτικά την προσέγγισή και τα οφέλη της.
Η Εντατική Αλληλεπίδραση είναι μία προσέγγιση που διευκολύνει την ανάπτυξη κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων των ατόμων που βρίσκονται ακόμη σε ένα πρώιμο στάδιο της επικοινωνιακής εξέλιξης, ή έχουν σοβαρές Μαθησιακές Δυσκολίες ή Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος. Έχει βασιστεί στο μοντέλο αλληλεπίδρασης μεταξύ του βρέφους και του ατόμου που το φροντίζει στη διάρκεια του πρώτου χρόνου της ζωής του.
Αρχές αλληλεπίδρασης μεταξύ γονιού και βρέφους
Τι ορίζουμε ως επικοινωνία;
Η επικοινωνία περιλαμβάνει όλες τις συμπεριφορές που αναπτύσσονται πριν από την ομιλία (χειρονομίες, γλώσσα του σώματος) και προωθούν την αλληλεπίδραση και το συναισθηματικό δέσιμο. Μας καθιστά ικανούς να δημιουργούμε σχέσεις με τα άτομα στη ζωή μας, να μοιραζόμαστε εμπειρίες, να εκφράζουμε τα συναισθήματα μας, να νιώθουμε ασφαλείς, προστατευμένοι και αγαπημένοι.
Οι πρώιμες, βασικές αρχές για την ανάπτυξη της επικοινωνίας μπορούν να χαρακτηριστούν ως:
Η συνύπαρξη με ένα άλλο άτομο και η συγκέντρωση της προσοχής μας σε αυτό για ένα χρονικό διάστημα.
Η χρήση και η κατανόηση της βλεμματικής επαφής
Η χρήση και η κατανόηση των εκφράσεων του προσώπου
Η χρήση και κατανόηση της σωματικής επαφής
Η χρήση και η κατανόηση των μη λεκτικών συμπεριφορών (γλώσσα του σώματος, χειρονομίες)
Η χρήση και η κατανόηση των λεκτικών συμπεριφορών
Το μοίρασμα του προσωπικού χώρου
Το μοίρασμα της προσοχή μας με ένα άλλο άτομο και η ανάπτυξη δραστηριοτήτων μαζί του
Η μίμηση ή η αντιγραφή των συμπεριφορών του ατόμου με το οποίο είμαστε μαζί και η εναλλαγή σειράς σε αυτό
Για πολλά παιδιά, οι αρχές αυτές εκλείπουν ή δεν έχουν αναπτυχθεί. Το παιδί μπορεί να νιώσει χαμένο, αποκομμένο από το περιβάλλον και τους ανθρώπους γύρω του, με αποτέλεσμα να κλειστεί στον εαυτό του και να αποκοπεί από τον υπόλοιπο κόσμο. Κάποια άλλα άτομα, ενώ έχουν μεγάλη επιθυμία να επικοινωνήσουν, δεν κατέχουν τις βασικές επικοινωνιακές δεξιότητες. Χρειάζονται ελαφρά καθοδήγηση και υποστήριξη για να ξεκινήσει αυτή η διαδικασία: σε αυτό το σημείο η Εντατική Αλληλεπίδραση μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη.
Ποιος μπορεί να επωφεληθεί από την Εντατική Αλληλεπίδραση;
Όπως αναφέρθηκε, η Εντατική Αλληλεπίδραση έχει σχεδιαστεί για καλύψει τις ανάγκες μάθησης ατόμων που βρίσκονται ακόμη στα πρώιμα στάδια της επικοινωνιακής ανάπτυξης ή ατόμων που χρειάζονται υποστήριξη για να διευρύνουν και να αναπτύξουν τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες, ανεξάρτητα από την ηλικία, το επίπεδο δυσκολίας ή ανάπτυξής τους.
Είναι μια μέθοδος που βοηθάει:
Παιδιά που βρίσκονται στο προγλωσσικό στάδιο, με λίγες ή περιορισμένες επικοινωνιακές συμπεριφορές
Παιδιά που είναι κοινωνικά αποσυρμένα, δηλαδή που δυσκολεύονται να αλληλεπιδράσουν με άλλους ανθρώπους, ή που μοιάζουν να αντλούν λίγη ή καθόλου ευχαρίστηση από την αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους.
Παιδιά που παρουσιάζουν κάποιες συμπεριφορές (υψηλά επίπεδα άγχους, εναντιωματική συμπεριφορά) που δυσκολεύουν την αλληλεπίδραση με τους άλλους ανθρώπους
Παιδιά με αυτισμό (λεκτικό ή μη) και επίσης αυτούς με καλές δεξιότητες επικοινωνίας, αλλά που χρειάζονται υποστήριξη με δεξιότητες- κλειδιά όπως η ανάπτυξη της βλεμματικής επαφής, η αποκωδικοποίηση των εκφράσεων του προσώπου, η εναλλαγή σειράς στην ανταλλαγή συμπεριφορών, η ανάπτυξη και διεύρυνση του επιτονισμού του λόγου. Παιδιά με Μαθησιακές Δυσκολίες
Παιδιά με αισθητηριακές διαταραχές.
Συνεδρίες Εντατικής Αλληλεπίδρασης
Πως μπορώ να ξεκινήσω να χρησιμοποιώ Εντατική Αλληλεπίδραση;
Η Εντατική Αλληλεπίδραση είναι πρακτική μέθοδος. Ο μόνος «εξοπλισμός» που χρειαζόμαστε είναι ένα άτομο για σύντροφος επικοινωνίας. Το άτομο που πραγματοποιεί τη μέθοδο πρέπει να είναι ήρεμο και παρατηρητικό: προσέχουμε τον ρυθμό της αναπνοής του επικοινωνιακού παρτενέρ, τη βλεμματική επαφή ή το βλέμμα του, τη γλώσσα του σώματος, την ανάγκη για χώρο και απόσταση, προς τα πού κατευθύνεται, τι του αρέσει, τι του δίνει χαρά και χαλάρωση. Σκοπός είναι να δημιουργηθεί μια σχέση στην οποία το παιδί θα νοιώσει ασφάλεια και άνεση.
Ενδεικτικά, κάποιες τεχνικές της Εντατικής Αλληλεπίδρασης είναι οι εξής:
Μοίρασμα του προσωπικού χώρου (προσέγγιση του παιδιού με έναν τρόπο που δεν του προκαλεί αμηχανία ή εκνευρισμό)
Ανταλλαγή βλεμματικής επαφής (σε πλαίσιο διάφορων παιχνιδιών τύπου κουκου- τσα)
Ανταλλαγή εκφράσεων του προσώπου (γκριμάτσες, χαμόγελο)
Σωματική επαφή (γαργαλητό, χάδι, παλαμάκια)
Λειτουργική ηχολαλία (μίμηση των λεκτικών ή των ηχητικών παραγωγών του παιδιού, όπως του ρυθμού της αναπνοής του)
Μίμηση της συμπεριφοράς (μίμηση της γλώσσας του σώματος του άλλου ατόμου, για παράδειγμα των κινήσεων του σώματός του ή του τρόπου που κάθεται)
Δραστηριότητα Εστίασης της προσοχής (συντονισμός προσοχής σε μια δραστηριότητα ακολουθώντας την οπτική εστίαση του παιδιού, για παράδειγμα η παρατήρηση των εικόνων ενός βιβλίου και ο σχολιασμός)
Κοινές δραστηριότητες (από κοινού με το παιδί χωρίς να είναι καθοδηγούμενες)
Ακολουθίες έκρηξης- παύσης (διακοπή δραστηριοτήτων προκειμένου να αυξηθεί η προσμονή και η προσδοκία)
Εναλλαγή σειράς (διαδοχική σειρά- «σειρά μου- σειρά σου»)
Με τις τεχνικές αυτές δημιουργείται μια ευχάριστη και φυσική επικοινωνία που έχει ως αποτέλεσμα αλληλουχίες αλληλεπιδράσεων, που σταδιακά αυξάνονται σε διάρκεια και σε πολυπλοκότητα.
Μια κεντρική αρχή είναι ότι ο θεραπευτής δεν έχει διορθωτικό ή παρεμβατικό ρόλο, ο σύντροφος επικοινωνίας οδηγεί και κατευθύνει και ο θεραπευτής ανταποκρίνεται στη συμπεριφορά του και συμμετέχει. Οι συνεδρίες μπορούν να ποικίλλουν σε ένταση, σε λεκτικές παραγωγές και σε σωματικό παιχνίδι.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στόχος είναι αμοιβαία ευχαρίστηση, το να απολαύσει ο ένας την παρέα του άλλου! Και οι δύο συμμετέχοντες πρέπει να νοιώθουν άνετα, με την ευχαρίστηση της δραστηριότητας ως το βασικό κίνητρο!
Βιβλιογραφία
Nind, M. & Hewett D., (2010). Εντατική Αλληλεπίδραση (Intensive Interaction). Ένας πρακτικός οδηγός για άτομα με επικοινωνιακές διαταραχές. (Δ. Μποζινάκη, Μεταφ.). Αθήνα: Ταξιδευτής
Firth G., Menzies L., Hewett D., Intensive Interaction Institute (2012). Ενημερωτικό Εγχειρίδιο για την Εντατική Αλληλεπίδραση (Ι. Βογινδρούκας, Ε. Ν. Χελάς Μεταφ.), Γιάννενα: ΙΕΕΛ
Κωνσταντίνος Τούφας
MSc Λογοθεραπευτής S.I
