Πού «σταματάει» και πού «κυλάει» το παιχνίδι.
Αν κοιτάξει κάποιος μια γειτονιά ένα απόγευμα, θα δει ότι ο δημόσιος χώρος δεν είναι ποτέ πραγματικά «ουδέτερος». Άλλα λένε οι πινακίδες, άλλα τα βλέμματα των ανθρώπων και άλλα οι συνήθειες τους.Μέσα σ’ αυτή τη σιωπηλή διαπραγμάτευση αποφασίζεται πόση αυτονομία έχει ένα παιδί για να μείνει, να δοκιμάσει και να οργανώσει το παιχνίδι του. Όσο οι κανόνες είναι μόνο απαγορεύσεις ή υπαινιγμοί («όχι εδώ», «όχι έτσι»), το παιχνίδι τείνει να συρρικνώνεται, όσο το μήνυμα γίνεται «ναι μπορείς, αν…» (με ένα πλαίσιο και φροντίδα), το παιχνίδι απλώνεται και πυκνώνει.
Δύο τόποι της πόλης φωτίζουν αυτή τη διαφορά: η δημοτική παιδική χαρά και η πιλοτή της πολυκατοικίας.
Η δημοτική παιδική χαρά είναι ο «επίσημος» χώρος του παιχνιδιού. Τις περισσότερες φορές παρέχει ασφάλεια, επιλογές για δράση και κανόνες.Αυτό αποτελεί ένα καθησυχαστικό παράγοντα για τους γονείς αφού όλοι γνωρίζουμε την αξία της ασφάλειας στο εξωτερικό παιχνίδι. Ωστόσο, η ασφάλεια συχνά μπορεί νατυποποιεί το σενάριο: προβλέψιμη δράση, γνωστές διαδρομές, ελάχιστος χώρος για ανακάλυψη.
Αντιθέτως, όταν η παιδική χαρά διαθέτει γωνιές (σκιερά μέρη, χαμηλά πεζούλια, σημεία που ευνοούν τις μαζώξεις) και κάποιαδιαθέσιμαφυσικά υλικά (χώμα/φύλλα), το σενάριο ανοίγει πέρα από το ‘περιμένω στην ουρά για να κάνω τσουλήθρα’. Φτιάχνονται μικρές ομάδες. Κανόνες γεννιούνται επί τόπου. Τα παιδιά περνούν από τη «χρήση του εξοπλισμού» στηδημιουργία παιχνιδιού.
Οι Ενδιάμεσοι Χώροι
Οι ενδιάμεσοι χώροι, οι μικρές γωνιές της πόλης, οι στοές, ή οι πιλοτές,δεν είναι χώροι θεαματικοί, είναι όμως ανθεκτικοί και διαθέσιμοι: προσφέρουν σκιά, προστασία από τον καιρό, και παρέχουν ευκαιρίεςγια αυτοσχεδιασμό με ελάχιστα μέσα. Επειδή δεν έχουν έτοιμο σενάριο, καλούν τα παιδιά να γράψουν από κοινού τους κανόνες, να μοιράσουν ρόλους, να μετατρέψουν το όριο σε ευκαιρία, κι όταν η επίβλεψη των μεγάλων είναι πιο ήπια η συμμετοχή απλώνεται σε περισσότερα λεπτά «μαζί». Είναι χώροι χαμηλού κόστους και υψηλής απόδοσης.Χωρούν μίξεις ηλικιών, επιτρέπουν μικρά ραντεβού χωρίς ραντεβού, και δίνουν στην πόλη τη δυνατότητα να λειτουργεί ως παιδότοπος ακόμη κι όταν ο καιρός, ο χρόνος ή ο προϋπολογισμός δεν ευνοούν «μεγάλα» σχέδια.
Έτσι, ο τόπος διαμορφώνει το παιχνίδι, αλλά και το παιχνίδι ξαναγράφει τον τόπο. Τα παιδιά δομούν πάνω στο φυσικό χώρο ένα δεύτερο, νοητό στρώμα κανόνων, ονομάτων και διαδρομών. Ένα παγκάκι βαφτίζεται «φωλιά», δύο παρτέρια «τέρματα», μια γραμμή με κιμωλία γίνεται «σύνορο». Την άλλη μέρα, με άλλη παρέα, ο ίδιος τόπος αλλάζει σενάριο: οι ρόλοι εναλλάσσονται, οι κανόνες αναθεωρούνται, οι διαδρομές κινούνται μισό μέτρο πιο αριστερά. Αυτή η ευελιξία δεν είναι αταξία—είναι κοινωνική μάθηση: ακρόαση, διαπραγμάτευση, αποδοχή μικρών «ηττών», συν-απόφαση.
Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το παιχνίδι στη γειτονία ή στην πιλοτή της πολυκατοικίας. Η πιλοτή είναι ένας ενδιάμεσος τόπος: ούτε πλήρως ιδιωτικός ούτε αμιγώς δημόσιος και γι’ αυτό γίνεται τόσο γόνιμος.Τα παιδιά την οικειοποιούνται ως στέκι, μέρος συνάντησης ή «σκηνή» δράσης. Οι κανόνες μπορούν να γραφτούν από κοινού («τρέχουμε μέχρι εδώ»,«σταματάμε όταν μπει αυτοκίνητο», «σήμερα ομαδικό παιχνίδι, αύριο κρυφτό»), η επιτήρηση των γονέων είναι πιο ήπια, και το παιχνίδι βρίσκει ευκαιρίες για διάρκεια αντί για βιασύνη. Γίνεται ένας κοινόχρηστος χώρος όπου τα παιδιά μαθαίνουν να διαπραγματεύονται κανόνες και ρόλους—και ακολούθως οι γείτονες να χαιρετιούνται με το μικρό τους όνομα. Εκεί πραγματοποιείται στην πράξη αυτή η ιδέα της συν-κατασκευής του τόπου από το παιχνίδι.
Και τι γίνεται με τις ευκαιρίες για παρέα;
Τα στοιχεία δείχνουν πως όταν οι γειτονιές είναι υποστηρικτικές, δηλαδή διαθέτουν βασικές ανέσεις (μικρές πλατείες, παγκάκια, βιβλιοθήκη, κοντινή πρόσβαση σε πάρκο ή παιδική χαρά), αυξάνονται οι ευκαιρίεςώστε τα παιδιά να βγουν για παιχνίδι με συνομήλικουςή για βόλτες με την οικογένεια. Αντίστροφα, οι γειτονιές με ελλιπή υποδομή μειώνουν αυτές τις ευκαιρίες—και αυτό δεν αναπληρώνεται εύκολα μόνο από δραστηριότητες μέσα στο σπίτι. Με απλά λόγια: δύο γειτονιές μπορούν να έχουν τους ίδιους αριθμούς κατοίκων και εισοδήματος, αλλά να προσφέρουν εντελώς διαφορετικές παιδικές εμπειρίες επειδή ο ιστός τους μειώνει ή ενισχύει καθημερινές επαφές και ευκαιρίες.
Αντίστοιχα, υπάρχει ένας ακόμα παράγοντας που αξίζει να καλλιεργηθεί. Όταν τα παιδιά φαίνονται να παίζουν στη γειτονιά, ενισχύεται το αίσθημα κοινωνικής ευθύνης των ενηλίκων. Περισσότερα «μάτια στον δρόμο», περισσότερες μικρές χαιρετούρες, περισσότερεςευκαιρίες για γνωριμία. Κι αυτό με τη σειρά του κάνει τους γονείς πιο θετικούς απέναντι στο παιχνίδι έξω, κλείνοντας έναν κύκλο ανάμεσα στο περιβάλλον, το παιχνίδι και το δέσιμο της κοινότητας.
Τελικά, πώς αλλιώς μπορούμε να μετρήσουμε τοπαιχνίδι; Σίγουρα όχι με τη σιωπή. Μετράμε τις ευκαιρίες για συμμετοχή: πόσα λεπτά κράτησε το «μαζί», πόσες φορές άλλαξαν οι ρόλοι, πόσες αποφάσεις πάρθηκαν μεταξύ των παιδιών. Αν στο τέλος της μέρας ακούσεις την ατάκα «να ξανάρθουμε εδώ;», τότε η πόλη και οι γωνιές της έγιναν λίγο περισσότερο παιδότοπος.
Φραγκοτσινός Κωνσταντίνος PhD(c), Εργοθεραπευτής
Εν’Εργο Μαζί, Κέντρο Θεραπευτικής Υποστήριξης Παιδιού και Εφήβου,
Θεσσαλονίκης 7Α, Βέροια, 2331074744
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
https://www.facebook.com/profile.php?id=61579343861296
Instagram: energo.mazi
