Η οικογένεια παίζει καθοριστικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο δημιουργούνται και χτίζονται οι διαπροσωπικές μας σχέσεις.
Τα τελευταία χρόνια έχουν παρατηρηθεί μεγάλες αλλαγές στη δομή της οικογένειας και τα ποσοστά των διαζυγίων παρουσιάζουν ραγδαία αύξηση. Πολλοί γάμοι αποτυγχάνουν και δεν είναι δυνατόν να επανέλθουν στην προηγούμενη κατάσταση. Το διαζύγιο είναι μια απόφαση που έχει επιπτώσεις σε όλα τα μέλη της οικογένειας και όχι μόνο στους συντρόφους και είναι ένα από τα πιο δυσμενή γεγονότα ζωής που αντιμετωπίζουν τα παιδιά.
Πως να μιλήσουν οι γονείς στα παιδιά για τον χωρισμό
Ένα σημείο το οποίο δυσκολεύει πολύ τους γονείς έχει να κάνει με την ανακοίνωση αυτής της απόφασης, με τους ίδιους να αναρωτιούνται πότε και πώς θα ανακοινώσουν τα νέα στα παιδιά, στεναχωρώντας τα όσο το δυνατόν λιγότερο. Ακριβώς επειδή η επιθυμία για χωρισμό δημιουργεί μεγάλη ενοχή στους περισσότερους γονείς, η στιγμή της αποκάλυψης, συχνά, αναβάλλεται, έως ότου φτάσουν στο σημείο να μην μπορούν πια να κρύψουν τον επικείμενο χωρισμό. Ως εκ τούτου, τα παιδιά, πιθανόν, να είναι παρόντα για μια μακρά χρονική περίοδο σε τσακωμούς ή να ακούν τυχαία σχόλια και να παρατηρούν τις αλλαγές στη διάθεση και τη συμπεριφορά των γονιών τους, με αποτέλεσμα να βιώνουν έντονο άγχος, που επιφέρει ψυχολογικές και συμπεριφορικές αντιδράσεις.
Προφανώς, δεν υπάρχει κάποιος σταθερός κανόνας αναφορικά με τη χρονική στιγμή που θα ανακοινώσουν οι γονείς στα παιδιά την απόφασή τους να χωρίσουν. Ωστόσο, μια μεγάλη περίοδος αβεβαιότητας που ακολουθείται από κάποια ξαφνική δήλωση, μπορεί να είναι επιζήμια. Επομένως, κατά την ανακοίνωση του διαζυγίου, έχει λιγότερη σημασία η λεκτική διατύπωση αυτή καθ’ αυτή, και περισσότερη ο τρόπος που βιώνεται το μήνυμα στην πράξη.
Πιο συγκεκριμένα:
- Είναι σημαντικό να γίνει η ενημέρωση και από τους δύο γονείς μαζί, εστιάζοντας σε θέματα, όπως το τί είναι το διαζύγιο και τί σημαίνει αυτό για τη δική τους οικογένεια, π.χ. το ότι θα χρειαστεί να μετακομίσει ο ένας τους γονιός.
- Οι γονείς θα πρέπει να διευκρινίσουν ότι το διαζύγιο αποτελεί τον χωρισμό των γονέων μεταξύ τους και όχι των γονέων και των παιδιών. Χρειάζεται να τους εξηγήσουν πως μπορεί η σχέση μεταξύ των γονέων να αλλάζει, αλλά η σχέση με τα παιδιά παραμένει αμετάβλητη.
- Είναι σημαντικό να διατηρηθεί, στο μέγιστο δυνατόν, σταθερότητα στην καθημερινότητα του παιδιού. Η συνέχεια των φιλικών συναναστροφών, του οικιακού και σχολικού περιβάλλοντος, των εξωσχολικών δραστηριοτήτων και, γενικά, των συνηθειών του παιδιού πριν από τον χωρισμό, μπορούν να αποτελέσουν διευκολυντικούς παράγοντες στη μετάβαση.
- Οι πιο συχνές αντιδράσεις των παιδιών είναι το αίσθημα της ευθύνης και της ενοχής. Θεωρούν πως εκείνα ευθύνονται που οι γονείς τους δεν είναι πια μαζί. Για αυτό το λόγο, πρέπει να τα διαβεβαιώσουν ότι δεν είναι υπεύθυνα εκείνα για την εξέλιξη του γάμου τους και πως ο χωρισμός είναι αποκλειστικά δική τους απόφαση.
Πώς βιώνουν τα παιδιά τον χωρισμό
Το διαζύγιο είναι ένα γεγονός που κλονίζει τον ευαίσθητο ψυχικό κόσμο των παιδιών. Δυσκολεύονται να κατανοήσουν τους λόγους που οδήγησαν στη διάλυση της οικογένειάς τους και δεν μπορούν να δεχτούν το γεγονός ότι οι γονείς τους θα ζουν πλέον χωριστά. Όλα αυτά, έχουν ως απόρροια την εκδήλωση ποικίλων συναισθημάτων και αντιδράσεων, που διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία που διανύουν.
Γενικότερα, όμως, τα παιδιά, στην αρχή, φαίνεται πως νιώθουν πληγωμένα και απογοητευμένα, βιώνουν έντονη ανασφάλεια, σύγχυση και φόβο για το μέλλον τους. Θυμώνουν με τους γονείς τους και με τον εαυτό τους, καθώς θεωρούν πως εκείνα είναι υπεύθυνα για το χωρισμό. Πιστεύουν πως αν ήταν πιο υπάκουα, πιο ήσυχα ή αν έπαιρναν καλύτερους βαθμούς, οι γονείς τους δεν θα θύμωναν, δεν θα μάλωναν και, κατ’ επέκταση, δεν θα χώριζαν. Αν αυτό το συναίσθημα της ενοχής δεν αντιμετωπιστεί σωστά, μακροπρόθεσμα μπορεί να προκαλέσει στο παιδί αισθήματα ανασφάλειας, χαμηλή αυτοεκτίμηση, κατάθλιψη και χρόνια κακή συμπεριφορά (επιθετική ή παραβατική).
Ακόμη, το διαζύγιο μπορεί να προκαλεί στα παιδιά αισθήματα ντροπής και κατωτερότητας έναντι των υπόλοιπων παιδιών, τα οποία τα βλέπουν και ανταγωνιστικά, καθώς εκείνα έχουν κάτι που τα ίδια έχουν χάσει: μία δεμένη οικογένεια. Πολύ συχνά, επίσης, παρατηρείται επίδραση και στην κοινωνική ζωή των παιδιών. Απομονώνονται, αναπτύσσουν έντονη αντικοινωνική συμπεριφορά και χάνουν την εμπιστοσύνη τους απέναντι στους άλλους, καθώς απογοητεύτηκαν από τα αγαπημένα τους πρόσωπα, από αυτούς που αγαπούσαν και εμπιστευόντουσαν περισσότερο στη ζωή τους. Άλλα παιδιά, αντιδρούν παρουσιάζοντας επιθετική συμπεριφορά, που εκδηλώνεται, τόσο στο οικογενειακό, όσο και στο σχολικό περιβάλλον. Ωστόσο, και στις δύο περιπτώσεις, τα συναισθήματα που υποβόσκουν και εκφράζονται είναι η θλίψη και ο πόνος.
Σε ένα διαζύγιο, τα παιδιά, σε αντίθεση με τους γονείς τους, δεν καλούνται να διαχειριστούν μια απώλεια, αλλά μια αλλαγή. Δε χάνουν αγάπη, προστασία ή φροντίδα, συνεχίζουν να τα απολαμβάνουν και από τους δύο γονείς τους με τους ίδιους τρόπους, αλλά υπό, πρακτικά, διαφορετικές συνθήκες.
Η περίπτωση του διαζυγίου, λοιπόν, μπορεί να είναι ένα δύσκολο στάδιο, αλλά είναι και αντιμετωπίσιμο. Αργά ή γρήγορα, οι γονείς και τα παιδιά θα μπορέσουν να επανέλθουν στους πρωταρχικούς ρυθμούς τους, αρκεί να έχουν σε αυτή τη διαδρομή ο ένας τον άλλον.
Πολλές φορές, θεωρείται σημαντική η συμβολή ενός ειδικού, προκειμένου να μπορέσει ένα παιδί να διαχειριστεί τα οδυνηρά συναισθήματα που του προκαλεί ο χωρισμός των γονιών του.
Κατερίνα Μπόσι
